ΟΜΗΡΙΚΑ ΔΩΡΑ

 Ο ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΤΟΥΣ ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ ΠΟΥ ΑΠΟΔΙΔΟΥΝ ΤΑ ΔΩΡΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΗΝΕΛΟΠΗ LORDON Pierre Jérôme  19 AIVN  Sainte-Menehould ; musée d'Art et d'Histoire

Κοσμήματα «δώρα», «δαίδαλα», «κόσμος» και «αγάλματα», Ισθμιον ,  λέξεις που χρησιμοποιεί ο  Όμηρος  σε αρκετούς στίχους στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια και στους Ύμνους και γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένα είδη κοσμημάτων και στον λόγο για τον οποίο τα φορούσαν οι κάτοχοι τους .

ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΣΤΗΝ ΠΗΝΕΛΟΠΗ  

Στη ραψωδία ο της Οδύσσειας (στίχ. 459-463) ο Εύμαιος,  διηγείται στον «ξένο» Οδυσσέα πως έφτασε στην Ιθάκη, όταν  ένας Φοίνικας ήρθε στο σπίτι του. Ένας «πολύιδρις» άνδρας , περίτεχνος έμπειρος ,επισκέπτεται το σπίτι του Εύμαιου, και για να αποσπάσει την προσοχή των γυναικών του σπιτιού ,παρουσίασε ένα Όρμο (κολιέ), χρυσό  που είχε πάνω του κεχριμπάρια,για να τον πουλήσει. Ετσι βρήκε την ευκαιρία η Φοινικιώτισα να ξεφύγει παίρνοντας  μαζί και  τον μικρό Εύμαιο.

        ἢλυθ’ ἀνὴρ πολύϊδρις ἐμοῦ πρὸς δώματα πατρὸς

       χρύσεον ὅρμον ἔχων, μετὰ δ’ ἠλέκτροισιν ἔερτο.

        Τὸν μὲν ἄρ’ ἐν μεγάρῳ δμῳαὶ καὶ πότνια μήτηρ

        Χερσὶν τ’ ἀμφαφόωντο καὶ ὀφθαλμοῖσιν ὁρῶντο,

        ὦνον ὑπισχόμεναι.

Χρυσό στεφάνι χαρίζει και ο Διόνυσος στην Αριάδνη, έργο του Ηφαίστου. Άλλοι λένε πως ήταν δώρο της Αφροδίτης και των Ωρών στο γάμο του Διόνυσου με την Αριάδνη.

Στη ραψωδία Σ της Ιλιάδας, όπου γίνεται αναφορά στο χορό των παλικαριών και των παρθένων πριν τη θυσία τους στο Μινώταυρο, οι κοπέλες φορούσαν ωραία στεφάνια, ενώ οι νέοι είχαν μαχαίρια με χρυσούς και αργυρούς τελαμώνες (στίχ. 593-598).

 Οι περόνες, στα Ομηρικά έπη   αποτελούσαν  απαραίτητο συμπλήρωμα της ενδυμασίας, καθώς με αυτές έδεναν την  χλαίνη  , ωστόσο θεωρούνται κοσμήματα.

Χρυσή περόνη  φορούσε και ο Οδυσσέας, όταν έφυγε από την Ιθάκη.

Στη ραψωδία τ,  ο Οδυσσέας-ζητιάνος ακόμη συνομιλεί  με την γυναίκα του , που δεν τον αναγνωρίζει ακόμη, και της μιλά ότι είδε τον Οδυσσέα, περιγράφοντας της την φορεσιά του Κόκκινο χιτώνα που είχε καρφίτσα ολόχρυση με σκαλίσματα και δύο θηλυκωτήρια (τ,  225-227). Η Πηνελόπη αναγνωρίζει αυτό το στολισμό και λέει πως μόνη της την έραψε.

Διπλὴ χλαίνη μαλλινη καὶ πορφυρένια φορούσε

ὁ θεῖος Δυσσέας καὶ μὲ χρυσὴ κόπτσα ποὺ εἶχε θηλύκι
διπλότρυπο, κι ἀπὸ μπροστὰ λαμπρῆς δουλειᾶς στολίδι·
σκύλος ζαρκάδι παρδαλὸ στὰ μπροστινά του κράτα,
καὶ κοίτα το ποὺ σπάραζε· κι αὐτὸ θαμάζαν ὅλοι,
πώς, ὄντας ἀπὸ μάλαμα, κοιτάει καὶ πνίγει ὁ σκύλος

τὸ ζῶ, ποὺ μὲ πόδια του σπαράζει νὰ ξεφύγη.
Θυμᾶμαι καὶ φανταχτερὸ χιτώνα στὸ κορμί του,
ποὺ σὰν τὴ φλούδα γυάλιζε ποὺ ἔχει ξερὸ κρομμύδι·
τόσο ἤτανε ψιλόφτιαστος καὶ λιόλαμπρος συνάμα.»

Δώρα προσφέρουν, όμως και οι μνηστήρες στην Πηνελόπη για να την κάνουν να διαλέξει τον καλύτερο, Δώρα πανάκριβα και εντυπωσιακά , προηγμένης τεχνολογίας και αισθητικής

Έτσι ο Αντίνοος προσφέρει ένα πέπλο με δώδεκα χρυσές περόνες,( Περικαλλέα πέπλον) εδώ ο ποιητής αφιερώνει τρείς στίχους για να το περιγράψει

 ο Ευρύμαχος έναν χρυσό όρμο με κεχριμπάρια, (Πολυδαίδαλον  όρμον  ηέλιον)

 ο Ευρυδάμαντας δύο ενώτια-σκουλαρίκια, τρίπετρα    (χάρις απελάμπετο πολλή από τα ενώτια),

 ο Πείσανδρος ένα περιδέραιο,( περικαλλές άγαλμα) .

Για τα τρία τελευταία δώρα ο Ομηρος αφιερώνει δύο στίχους

(σ, 292-300).

 Ο στόχος βέβαια της  Πηνελόπης ήταν να μαζέψει δώρα από τους μνηστήρες, για  όλα αυτά που έφαγαν και λεηλάτησαν όλα αυτά τα χρόνια στο παλάτι, και ο Οδυσσέας που παρακολουθούσε αναγνώρισε την πρόθεση της .

Ὦ Πηνελόπη φρόνιμη, τοῦ Ἰκάριου θυγατέρα,
ὅποιος ἐδῶ ἀπ' τοὺς Ἀχαιοὺς θέλει νὰ φέρνη δῶρα,
δέχου τα· δὲν εἶναι καλὸ χαρίσματα ν' ἀρνιέσαι·
μὰ ἐμεῖς, μήτε στὰ χτήματα, μήτε κι ἀλλοῦ δὲν πᾶμε,
πρὶ νὰ διαλέξης ἄντρα σου τῶν Ἀχαιῶν τὸν πρῶτο. ”

Αὐτά 'πε ὁ Ἀντίνος, κι ἄρεσαν τὰ λόγια του στοὺς ἄλλους,
κι ἔστειλαν ὅλοι κήρυκα τὰ δῶρα νὰ τοὺς φέρη.
Τοῦ Ἀντίνου πέπλο φέρανε πανώριο καὶ μεγάλο,
καὶ πλουμιστό, μὲ δώδεκα μαλαματένιες κόπτσες
ποὺ στὰ θηλύκια ταίριαζαν τὰ ὀμορφολυγισμένα.

Τοῦ Εὐρύμαχου περίτεχνη τοῦ φέραν ἁλυσίδα,
κεχριμπαρένια καὶ χρυσή, ποὺ ἔφεγγε σὰν τὸν ἥλιο.
Οἱ δοῦλοι τοῦ Εὐρυδάμαντα δυὸ σκουλαρίκια φέραν,
μὲ τρία σὰ μοῦρα, ὁλόλαμπρα, πετράδια τὸ καθένα.
Κι ὁ βασιλέας ὁ Πείσαντρος, ὁ γιὸς τοῦ Πολυχτόρου,

δῶρο ἔστειλε πανόμορφο σφανταχτερὸ γιορντάνι.
Ὅμοια κι οἱ ἄλλοι οἱ Ἀχαιοὶ προσφέρνανε στολίδια.

Κοσμήματα όμως φορούσαν και οι θεές, όπως μας περιγράφει ο Ομηρος.

Στον Ύμνο εις την  Αφροδίτη, όταν η θεά θαμπωμένη από την ομορφιά  του Αγχίση θέλοντας να προκαλέσει την ερωτική επιθυμία του ντύνεται και στολίζεται σαν νύφη:

 στιχ. 87-90

                          Εἶχε δ’ ἐπιγναμπτάς ἕλικας κάλυκάς τε φαεινὰς,

                        ὅρμοι δ’ ἀμφ’ ἁπαλῇ δειρῇ περικαλλέες ἦσαν

                        καλοὶ χρύσειοι παμποίκιλοι ὡς δὲ σελήνη

                        στήθεσιν ἀμφ’ ἁπαλοῖσιν ἐλάμπετο, θαῦμα ἰδέσθαι.

Πρόκειται για ελικοειδή κοσμήματα κατασκευασμένα από μέταλλο, όπως δηλώνει και το επίθετο «φαεινάς».Γύρω από το λαιμό της η Αφροδίτη φόρεσε «όρμους», που ο ποιητής χαρακτηρίζει με τέσσερα επίθετα: περικαλλέες, καλοί, χρύσειοι και παμποίκιλοι, και τελειώνει με την φράση « θαῦμα ἰδέσθαι».

Στην Ιλιάδα η Αφροδίτη θέλοντας να προστατέψει το γιο της Αινεία τραυματίζεται από το γιο του Τυδέα. Η Αθηνά, που δεν θεωρεί άξια την Αφροδίτη στα πολεμικά έργα, βρίσκει την ευκαιρία να την ειρωνευτεί μπροστά στο Δία λέγοντας πως η Αφροδίτη τραυμάτισε το «λεπτό» της χέρι σε χρυσή περόνη, καθώς έσπρωχνε τις Αχαιές να πάνε με τους Τρώες (Ε στίχ. 422-425):

            ἦ μάλα δὴ τινα Κύπρις Ἀχαιϊάδων ἀνιεῖσα

          Τρωσὶν ἅμα σπέσθαι, τοὺς νῦν ἔκπαγλα φίλησε,

          Τῶν τινα καρρέζουσα Ἀχαιϊάδων ἐϋπέπλων

           Πρὸς χρυσῇ περόνῃ καταμύξατο χεῖρα ἀραιὴν.

Οι Αχαιές φορούν ωραία πέπλα που στερεώνονται με περίτεχνη περόνη, όπως μας μαρτυρούν τα ευρήματα από τους μυκηναϊκούς τάφους .  Σπειροειδή κοσμήματα, όπως περιβραχιόνια, σφηκωτήρες και πόρπες .

 Έτσι η Ήρα στολίζεται με ενώτια, περόνες και με μια ζώνη από την οποία κρέμονται εκατό φούντες  για να παρουσιαστεί μπροστά στο Δία.

Στην Ιλιάδα η Ήρα προσπαθεί να προκαλέσει την ερωτική επιθυμία του άνδρα της ώστε να πλαγιάσει μαζί της , για να μπορέσουν   οι Αχαιοί να νικήσουν τους Τρώες.

 Έτσι λοιπόν για να τον ξεγελάσει στολίζεται με χρυσές καρφίτσες, φορά μια ζώνη με εκατό φούντες και περνά στα αυτιά της σκουλαρίκια με τρία πετράδια σφιγμένα σαν φραγκοστάφυλα (Ιλιάδα Ξ, 180-182). Επιλέγει χρυσές ενετές, ένα είδος πόρπης που συγκρατούσε το πέπλο .

  Κοσμήματα «δαίδαλα πολλά»,  προσφέρει  ο Ήφαιστος στη Θέτιδα και την Ευρυνόμη ως αντάλλαγμα για να τις ευχαριστήσει που τον έσωσαν όταν εκδιώχτηκε από τον Όλυμπο (Ιλιάδα Σ 400-402).

Ένας όρμος ως γυναικείο δώρο  αναφέρεται και στον Υμνο εις τον Απόλλωνα. Όταν η Λητώ γεννούσε τον Απόλλωνα οι θεές αποφασίζουν να στείλουν την Ίριδα στον Όλυμπο να μηνύσει την Ειλείθυια να έρθει. Για να μην καταλάβει η Ήρα και για να καλοπιάσουν την Ειλείθυια της υπόσχονται έναν όρμο εννέα πήχεις μακρύ, πλεγμένο με χρυσά νήματα, αρκεί μόνο να πάει γρήγορα κοντά στη Λητώ.

              Στίχ. 101   Αἱ δ’ ἶριν προὔπεμψαν ἐϋκτιμένης ἀπὸ νήσου

                          ἀξέμεν Εἰλείθυιαν, ὑποσχόμεναι μέγαν ὅρμον

                          χρυσείοισι λίνοισιν ἐερμένον ἐννεάπηχυν.

Χρυσό όμως είναι και το στεφάνι που φορά η Σελήνη στον Ύμνο εις Σελήνην όπου εμφανίζεται καταστόλιστη και με μια λαμπρότητα εκτυφλωτική λόγω των κοσμημάτων της αλλά κυρίως εξαιτίας της χρυσής στεφάνης που φορεί.

 (στίχ. 4-6):

                          ..      πολὺς δ’ ὑπὸ κόσμος ὄρωρεν

                          Αἴγλης λαμπούσης στίλβει δὲ τ’ ἀλάμπετος ἀὴρ

                           Χρυσέου ἀπὸ στεφάνου.

ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ

500 B.C-401B.C. Louvre Museum

ΤΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΠΟΥ ΤΕΝΤΩΝΕΙ ΤΟ ΤΟΞΟ

ΔΑΙΔΑΛΟΝ Ποίκιλμα ενδύματος, κόσμημα όπως η πόρπη, ο όρμος, το ίσθμιον  Ξ178, τ227, Σ400

Ε60 ο λογος περι τεχνης τεκτονος.

ΑΓΑΛΜΑ , το κόσμημα, το καλλώπισμα Δ144, γ274, μ347, τ257

ΔΩΡΟΝ Α390, Γ65, Ι576, Ω425, α316,η132,ω74.

ΔΩΤΗΡ χορηγός θ325

ΚΟΣΜΟΣ στολίδι, Δ145, Ξ187

ΟΡΜΟΣ περιδεραιο Σ402, ο460,σ295

ΙΣΘΜΙΟΝ  περιλαιμιο σ 300