Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ

Ο ΟΜΗΡΟΣ ΣΤΙΣ ΠΥΛΕΣ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ, ΤΡΑΓΟΥΔΑ ΤΗΝ ΙΛΙΑΔΑ  By Guillaume Guillon Lethiere

Ο Όμηρος , ο μεγαλύτερος  επικός ποιητής του κόσμου , αλλά σίγουρα πολύ  περισσότερο από αυτό. Ένας μεγάλος μύστης που άφησε στους Έλληνες  μία μεγάλη κληρονομιά , τα ΟΜΗΡΙΚΆ ΕΠΗ , που αποτελούν οδηγίες αλλά και προβλέψεις με κάθε λεπτομέρεια για την ιστορία του Ελληνικού Εθνους και θεωρούνται η πρώτη γραπτή Ιστορική πηγή της Ελληνικής ιστορίας
Ο Όμηρος θα παραμείνει η αιώνια και η μεγάλη δόξα του Ελληνικού Πνεύματος, το μεγάλο Εθνικό μας κεφάλαιο ,η  αστείρευτη πηγή σοφίας, γνώσης, της πλούσιας γλώσσας μας. Ο  Όμηρος και συνάρμοσε όλες τις αξίες τού Ελληνισμού: αρετές, ηρωισμό, θυσία, φιλία, αγάπη, έρωτα, σοφία, επιστήμες, τέχνες , ποίηση, ομορφιά . Ο ομηρικός πολιτισμός χαρακτηρίζεται από όλες αυτές τις υψηλές αξίες, συν την τιμή, την αυτοσυγκράτηση, την συζυγική αγάπη, την συμπόνια, τον σεβασμό στους θεσμούς, στους νόμους και πολλές άλλες και μας προκάλεσε θαυμασμό και συγκίνηση
Τά συγκλονιστικά αυτά έπη έχουν εμπνεύσει επί αιώνες τούς επιστήμονες , φιλοσόφους,ποιητές, ιστορικούς. Αμέτρητοι λογοτέχνες και διανοούμενοι άντλησαν από το έργο του Ομήρου: Βιργίλιος, Δάντης, Σαίξπηρ, Θερβάντες, Μίλτον, Καμόες, Γκαίτε, Μέλβιλ, Τόλκιν και πολλοί άλλοι και σε κάθε ιστορική περίοδο η επίδραση του ομηρικού έργου είναι, πάντα  παρούσα, γιατί  η «ΙΛΙΑΔΑ» και η «ΟΔΥΣΣΕΙΑ» κέρδισαν τον θαυμασμό όλης της ανθρωπότητας, αιώνες τώρα και κρατά διαχρονικά την θέση μέσα στα αριστουργήματα τουέμμετρου λόγου. Όσο δε, αναφορά την παιδευτική και διδακτική τους αξία, την ψυχοπνευματική διαμόρφωση και ανάπλαση του κάθε ανθρώπου είναι σαφώς αναντικατάστατη.
Μεταφράσεις έχουν κάνει ό Παλαμάς, ό Καζαντζάκης, ό Εφταλιώτης, ό Πολυλάς.
 Η  Ιλιάδα και η Οδύσσεια  περιέχουν σημαντικές κοσμολογικές και θεολογικές έννοιες, τις οποίες ο  Όμηρος πολύ έντεχνα έκρυψε κάτω από την περιγραφή  του Τρωικού Πολέμου και των περιπλανήσεων και των ταλαιπωριών που υπέστη ένας από τους βασικότερους ήρωες του Τρωικού Πολέμου για να επιστρέψει στην πατρίδα του , του Οδυσσέα .

Κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να προσεγγίσουμε τα Ομηρικά Επη, ώστε να διευρύνουμε την συνειδητότητα μας με την σωστή οπτική. Οι βαθειές γνώσεις της ζωής, της ψυχής του ανθρώπου, είτε είναι βασιλιάς είτε είναι ένας απλός άνθρωπος,   είτε πολεμά είτε ερωτεύεται , οι φιλίες , οι σύντροφοι, τα παιδιά, οι ηθικές αρχές, που κρύβονται μέσα στα νοήματα των επών του,   αποτελούν μέχρι σήμερα αλλά και για πάντα  μία μεγάλη προσφορά για την ηθική ανόρθωση του ανθρώπου Οι διαχρονικές αξίες που προβάλλουν μέσα από το αθάνατο έργο του , ως σημαντικά αρχέτυπα Ομήρου γονιμοποιούν την σκέψη  μας, καλλιεργούν την ψυχή μας, γι΄αυτό  διδάσκεται στα σχολεία όλης της οικουμένης. Υπάρχουν άνθρωποι που στέκονται με μεγάλο θαυμασμό και αγάπη μπροστά στο μυστήριο της Ομηρικής αυτής δημιουργίας, όπου θριαμβεύουν, παρόλες τις ανθρώπινες αδυναμίες, η αρετή, η  ευγένεια και η ανθρωπιά.
Μας λέει λοιπόν ο Πρόκλος , που με την βοήθεια του   ,  μπορούμε να εξηγήσουμε και να ερμηνεύσουμε  τις περιγραφές των Ομηρικών επών , που μας δίνονται με τρόπο συμβολικό, στα Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνα  :

"Νομίζω δηλαδή πως οι μύθοι θέλουν να συμβολίσουν με την Ελένη όλη την ωραιότητα του κόσμου της γένεσης που έλαβε υπόσταση με την δημιουργία, ωραιότητα για την οποία ξεσπά μέσα σε όλο τον χρόνο ο πόλεμος των ψυχών, μέχρι την στιγμή που οι πιο νοερές ψυχές (= Ελλήνες ), επικρατώντας των άλογων μορφών της ζωής ( = Τρώες ), οδηγηθούν από τον κόσμο τούτο στον εκεί τόπο (= νοητό), απ΄όπου ξεκίνησαν καταρχάς".

Ο δε Ερμείας στα Σχόλια του στον Φαίδρο  μας αναφέρει :
"Οι θεωρητικότερον δε εξηγησάμενοι την Ιλιάδα και την Οδύσσειαν και την άνοδον...διο, φασίν, εν τη Ιλιάδι, επειδή η ψυχή πολεμείται εκ της ύλης, μάχας και πολέμους και τα τοιάυτα εποίησεν, εν δε τη Οδυσσεία..παραπλέοντα τας Σειρήνας και εκφεύγοντα την Κίρκην, τους Κύκλωπας, την Καλυψώ και πάντα τα εμποδίζοντα προς αναγωγήν ψυχής και μετά ταύτα απελθόντα εις την πατρίδα, τουτέστιν εις το νοητόν."
"Ο Νους ( = δηλαδή το νοητό ) είναι το μυστικό λιμάνι της ψυχής, στο οποίο η ποίηση οδηγεί τον Οδυσσέα μετα την πολλή περιπλάνηση της ζωής".
(η ψυχή-Οδυσσέας γυρνά στο νοητό από όπου προήλθε)
Πρόκλος - Σχόλια στον Παρμενίδη 1035.34

"Για αυτό  ο άνθρωπος πρέπει να απογυμνωθεί από το σαρκίο το οποίο είναι περιβεβλημένος, όπως ο Οδυσσέας από τα κουρελιασμένα ρούχα του και να μην ενδύεται πλέον"
Ο σκοπός της ψυχής είναι να απαλλαγεί από τους χιτώνες που έχει ενδυθεί για να μπορέσει να ενωθεί ξανά με την πηγή της που είναι το νοητό )
Πρόκλος - Σχόλια στον Κρατύλο 155

Ο Πορφύριος  γράφει στον επίλογο του έργου του "Περί του εν Οδυσσεία των Νυμφών Άντρου" :
"Δεν πρέπει, λοιπόν, να θεωρηθούν οι ερμηνείες που παρατέθηκαν παραπάνω ότι είναι απατηλές και γεννήματα φαντασιόπληκτων. Αλλ' αφού αναλογιστούμε την μεγάλη αξία της παλαιάς σοφίας και πόσον μεγάλη υπήρξε η φρόνηση του Ομήρου και η ακρίβεια του, να μην τα θεωρήσουμε άχρηστα, αλλά να αναγνωρίσουμε ότι κάτω από τον μύθο αλληγορούν από τον Ομηρο τις θειότερες εικόνες."
 Η  Ιλιάδα αλληγορεί την δημιουργία του κόσμου και την κάθοδο των ψυχών στον αισθητό κόσμο, ενώ η Οδύσσεια αλληγορεί την μεγάλη  προσπάθεια και την δύσκολη διαδρομή που καλείται ο κάθε άνθρωπος  να ακολουθήσει ώστε να επιστρέψει στη "πηγή"  και να ενωθεί μαζί της.

Γύρω από το πρόσωπο του Ομήρου που σκεπάστηκε στην αχλή των θρύλων υπάρχουν διάφορες ιστορίες. Και το γνωστό επίγραμμα

«ΕΠΤΑ ΠΟΛΕΙΣ ΜΑΡΝΑΝΤΑΙ ΣΟΦΗΝ ΔΙΑ ΡΙΖΑΝ ΟΜΗΡΟΥ ΣΜΥΡΝΗ, ΧΙΟΣ,ΚΟΛΟΦΩΝ, ΙΘΑΚΗ, ΠΥΛΟΣ, ΑΡΓΟΣ, ΑΘΗΝΑΙ»

Για το όνομά του υπάρχουν πολλές απόπειρες ετυμολογίας. Η πιο παλαιά είναι του Εφόρου από την Κύμη, που ήταν ιστορικός και το ετυμολογεί ως το ΜΗ ΟΡΑΝ. Γι΄αυτό επικράτησε ότι ο Όμηρος ήταν τυφλός, μια και στην Αιολική  διάλεκτο σημαίνει  ο τυφλός.

Υπάρχει μία επικρατέστατη εκδοχή που μας έμεινε από τους Ελληνιστικούς χρόνους και βρίσκεται  στο «ΟΙ ΕΠΤΑ ΒΙΟΙ ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ».  Έτσι λοιπόν ο Όμηρος γεννήθηκε στην Σμύρνη, κοντά στον ποταμό Μέλητα ,γι΄αυτό και ονομαζόταν Μελησιγενής, έζησε στην Χίο και πέθανε στο νησί Ιο, ενώ ταξίδευε για την Αθήνα, σύμφωνα με ένα επίγραμμα που υπήρχε εκεί και τον αποκαλούσε θείο και ιερό.

« Ενθάδε την ιεράν κεφαλήν κατά γαίαν καλύπτει ανδρών ηρώων κοσμήτορα, θείον Ομηρον».

Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί  ότι ο Όμηρος έζησε γύρω στο 800 Π.Ε , ενώ ο Θουκυδίδης γράφει ότι είναι μεταγενέστερος του Τρωικού πολέμου. Ενώ δεν γνωρίζουμε κάτι για τον πατέρα του, την μητέρα του την έλεγαν Κρηθηίς.

Λέγεται ότι ήταν απόγονος του Ορφέα και σύγχρονος του Ησίοδου, με τον οποίο συναγωνίσθηκε σε  επιτύμβιους ποιητικούς αγώνες, που οργανώθηκαν στην Χαλκίδα για τον θάνατο του Βασιλιά Αμφιδάμα.

Στην Σμύρνη μαθήτευσε στην Σχολή ραψωδών του Φήμιου.

Όσον αφορά το έργο του ο Θουκυδίδης θεωρεί την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, Ομηρικά έργα, ενώ πολλοί θεωρούν ότι ο Όμηρος έγραψε και άλλα έργα. Ο Καλλίνος, το 650 Π. Ε ισχυριζόταν ότι ο Όμηρος έγραψε το ΘΗΒΑΙΣ, ο Ηρόδοτος έλεγε ότι έγραψε και άλλα δύο έργα, «ΤΑ ΚΥΠΡΙΑ ΕΠΗ» και «ΕΠΙΓΟΝΟΙ». Ο Αριστοτέλης  θεωρεί το σατυρικό έπος «ΜΑΡΓΙΤΗΣ» δικό του έργο, ενώ ο Θουκυδίδης αποδίδει στον Όμηρο τον ΥΜΝΟ ΣΤΟΝ ΔΗΛΙΟ ΑΠΟΛΛΩΝΑ, όπου ο ποιητής λέει ότι είναι τυφλός. Και ένα ακόμη ευθυμογράφημα «Η ΒΑΤΡΑΧΟΜΥΟΜΑΧΙΑ» αποδίδεται στον Όμηρο.

Τα Ομηρικά Έπη, για πολλά χρόνια  μεταδιδόταν  προφορικά από γενιά σε γενιά, ενώ οι ραψωδοί τα απάγγελλαν στις γιορτές. Ο Πλούταρχος μας μαρτυρεί ότι στην Σπάρτη τα έφερε ο Λυκούργος περί το 800Π.Ε,   από ένα ταξίδι του στην Ιωνία, ενώ στην Αθήνα είχαν έρθει πιο νωρίς. Μάλιστα  υπήρχε ένα Αττικό, γραπτό κείμενο που αντιγραφόταν κάθε φορά και αυτή η έκδοση πήρε εξέχουσα θέση λόγω της πολιτιστικής ,πολιτικής και εμπορικής ανάπτυξης της Αθήνας.

Συστηματικά όμως τα δύο Ομηρικά Έπη,  μελετήθηκαν και σχολιάστηκαν από τους φιλολόγους της Αλεξάνδρειας , όπως ο Ζηνόδοτος, το 290 ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος  το 220 Π.Ε, ο δε Αρίσταρχος 217 Π.Ε , του οποίου η έκδοση των Επών αποτελεί μέχρι σήμερα  και ο Ζήνωνας ο Εφέσιος διαίρεσε τα  Έπη σε 24 ραψωδίες.

Κάθε ραψωδία της Ιλιάδας χαρακτηρίζεται με ένα κεφαλαίο γράμμα από Α μέχρι το Ω, ενώ  της Οδύσσειας με μικρά γράμματα από το α έως το ω, ενώ παράλληλα κάθε ραψωδία φέρνει μία περιγραφή που δηλώνει το περιεχόμενό της. Ετσι π.χ η ραψωδία  Α έχει επιγραφή «Λοιμός, Μήνις» ενώ τη α της Οδύσσειας «Θεών αγορά, Αθνάς παραίνεσις προς Τηλέμαχο, μνηστήρων ευωχία».

Όσο γιά τό άν ήταν τυφλός, ό Ηρόδοτος απαντά: «ή μήτηρ τίκτει τόν Όμηρον ού τυφλόν αλλά δεδορκότα». Οί έξοχες επίσης εικόνες του,μέ τίς περιγραφές πού δίνει, τά δέκα ρήματα μέ τίς λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις τού ορώ, ό αποχαιρετισμός Έκτορος καί Ανδρομάχης, οί περιγραφές τραυματισμών, νεφών, χρωμάτων, μαχών, νευμάτων καί άλλα, προβάλλουν έναν ποιητή, κάθε άλλο παρά τυφλό. Ό Πρόκλος τονίζει: «Τυφλόν δέ όσοι τούτον απεφήναντο, αυτοί μοί δοκούσι τήν διάνοιαν πεπηρώσθαι.Τοσαύτα γάρ κατείδεν άνθρωπος όσα ουδείς πώποτε"

Η αποκάλυψη που μας κάνει ο Πρόκλος ότι η τυφλότης του Ομήρου είναι συμβολική μιας και ο Ομηρος μας αποκαλύπτει ύψιστες θεολογικές και κοσμολογικές έννοιες, για την απόκτηση των οποίων δεν χρειάζονται οι αισθήσεις μας, αλλά μόνο η νόηση μας.Τό όνομα λοιπόν  Όμηρος δέν είναι πραγματικό αλλά εκφράζει, σηματοδοτεί, κωδικοποιεί, εμπεριέχει τήν ικανότητα τού Ποιητή

"Ο  Ομηρος ακολουθώντας μιαν άλλη και τελειότερη κατάσταση της ψυχής, υψώνει τον νού του πάνω  από το κατ' αίσθηση ωραίο και  από κάθε ορατή και φαινομενική αρμονία, προς την αόρατη και πραγματική υπαρκτή αρμονία , προς την απόκρυφη για τις αισθήσεις μας θέαση Πρόκλος - Σχόλια στην Πολιτεία 1.174

Η  λέξη μυστήρια προέρχεται από το ρήμα μύω που σημαίνει κλείνω τα μάτια. Κλείνω τα μάτια γιατί δεν μου χρειάζονται ανοιχτά, μιας και σε ότι μυηθώ, θα μυηθώ με την νόηση μου και θα αποφύγω τις αισθήσεις που θα μου δώσουν απατηλή εικόνα και γνώση.

Jean Auguste Dominique Ingres, Apotheosis of Homer, 1827 Μουσείο Λούβρου

Στα πόδια του Ομήρου η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, γύρω του βρίσκονται,Φειδίας, Πουσέν & Κορνέϊγ ,Ρασίν, Μολιέρος & Μπουαλώ,profil de Raphaël, mains d'Apelle, de Raphaël de Racine, ενώ τον στεφανώνει η Νικη.