ΟΙ ΜΟΥΣΕΣ

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ NICOLAS POUSSIN  1636 The Wallace Collection, London

Οι Μούσες συμβόλιζαν το μεγαλείο της τέχνης· το ωραίο όχι μόνο στη μορφή, μα και στο περιεχόμενο. Ήταν φωτεινές και ήπιες μορφές που μέχρι σήμερα προσωποποιούν την παρηγοριά που φέρνει η τέχνη και η ηθική στη ζωή των ανθρώπων, καθώς και την ομορφιά που της δίνει.Οι Μούσες ήταν "ομόφρονες" και τόσο συνδεδεμένες μεταξύ τους που  "αρκεί να επικαλεστείς μια Μούσα, και σε ακούν και έρχονται όλες".
Στα ομηρικά έπη, οι Μούσες, ως θεές της ποίησης, κατέχουν πολύ σημαντική θέση· όταν ο ποιητής αρχίζει την αφήγηση του κάθε έπους, ζητά από τη Μούσα να τον βοηθήσει στο να θυμηθεί τα γεγονότα του παρελθόντος. Στα ομηρικά έπη, λοιπόν, εμφανίζονται, πάνω απ' όλα, ως θεότητες της Μνήμης, χωρίς τις οποίες είναι αδύνατη η επική ποιητική δημιουργία.

ΙΛΙΑΔΑ

Ραψ. Α  Την μήνιν άδε θεά, του Πηλειάδου Αχιλλέως την ολεθρία, που μύρια στου Αχαιούς άλγη έθηκε και πολλές γενναίες ψυχές στον Αδην έστειλεν ηρώων……Ποιος άραγε αυτούς θεός σε έριδα συνέβαλε να μάχωνται, της Λητούς  και του Διός ο γιός, ο εκηβόλος Απόλλωνας, γιατί αυτός με τον βασιλιά χολωθείς νόσο στον στρατόν ώρθωσε κακή λαοί, ένεκα που τον Χρύση δεν ετίμησε τον ιερέα ο Ατρείδης.

ΡΑΨ.Β ΣΤΙΧ.484-
Ειπέτε με τώρα Μούσες, που Ολύμπια δώματ΄έχετε γιατί εσείς θεές είστε, παρίστασθε και ξέρετε τα πάντα, εμείς το κλέος μόνο ακούμε, κι ουδέν γνωρίζουμε, ποιοι οι ηγεμόνες των Δαναών και ποιοι οι αργηγοί ήσαν…..»
ΡΑΨ. Λ ΣΤΙΧ. 215
Ειπέτε με τώρα Μούσες που Ολύμπια Δώματ΄έχετε, ποιος ήταν αυτός που πρώτος στον Αγαμέμνωνα ενάντιος ήλθε ή από αυτούς τους Τρώες ή από τους ξακουστούς επικούρους.
ΡΑΨ.Ξ  ΣΤΙΧ. 508-523.
Ειπέτε μου τώρα Μούσες που Ολύμπια Δώματ΄έχετε ποιος πρώτος απ΄τους Αχαιούς ματωμένα λάφυρα πήρε, όταν έκλινε προς αυτούς την μάχην ο ξακουστός Κοσμοσείστης.

Και το  έπος  της ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ξεκινάει με επίκληση προς τη Μούσα:
"Τον άνδρα ειπέ μου, Μούσα, τον πολύστροφο, που πάρα πολύ επλήγη,
αφού της Τροίας την ιερήν πόλιν εξεπόρθησε'και πολλών ανθρώπων είδεν άστεα και νουν εγνώρισε, και πολλά αυτός στον πόντον έπαθε άλγη στο θυμικό του,
για να σώσει την ψυχή του και το νόστο των εταίρων"

 Ο Ομηρος αναφέρει τον αριθμό των Μουσών μόνο  στο στίχο της Οδύσσειας ω 60 ("Οι Μούσες εννέα όλες η μία μετά την άλλη με φωνή καλή θρηνούσαν"),

Η ΜΟΥΣΑ ΚΑΛΛΙΟΠΗ (ΤΗΣ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ) ΚΑΙ Ο ΟΜΗΡΟΣ Charles Meynier Cleveland Museum of Art

 Τους επικούς ποιητές τους ενέπνεαν ακόμη η Ουρανία και η Κλειώ

Ο Ησίοδος, βέβαια, και στη "Θεογονία" "Απο τις Ελικωνιάδες Μούσες το τραγούδι ας αρχίσουμε..."

και στο "Έργα και ημέρες" "Μούσες από την Πιερία, που με τα άσματά σας δοξάζεται, εμπρός, για το Δία μιλήστε, υμνείστε τον πατέρα σας..." ξεκινάει με επίκληση προς τις Μούσες.

Στη "Θεογονία" περιγράφει τη γένεσή τους και αναφέρει τα εννέα ονόματα που τους έχουν δοθεί, ενώ τονίζει χαρακτηριστικά "Μακάριος αυτός που τον αγαπούν οι Μούσες..."

Μητέρα τους ήταν η Μνημοσύνη, κόρη του Ουρανού και της Γης, που κοιμήθηκε με τον Δία στην Πιερία, βόρεια του Ολύμπου, για εννιά διαδοχικές νύχτες. Έτσι γέννησε  εννιά κόρες, που τις μάγευε όλες η μουσική και η ποίηση και  αποτέλεσαν μια λαμπρή χορωδία.
Το θέμα των τραγουδιών τους ήταν πάντα η αρχοντική καταγωγή των θεών, τους οποίους εγκωμίαζαν με τον πιο όμορφο τρόπο και κυρίως το μεγαλείο του Δία που δημιούργησε τον "κόσμο" και τους κανόνες που διέπουν τη ζωή των θεών και ανθρώπων. Η στενή τους σχέση με το Δία φαίνεται και από το γεγονός ότι ήταν οι μόνες θεότητες που έχουν το επίθετο "Ολυμπιάδες".

    ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΗ  Jacob de Wit  Rijksmuseum, Amsterdam

Οι Μούσες έγιναν ιδιαίτερα δημοφιλείς σ' ολόκληρη την Ελλάδα· ίχνη της λατρείας τους βρέθηκαν στην Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη, όπου μάλιστα λεγόταν ότι είχε γίνει ο αγώνας τραγουδιού μεταξύ Μουσών και Σειρήνων. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, όταν γεννήθηκαν οι Μούσες γεννήθηκε και η τέχνη της  Μουσικής. Jean Auguste Dominique Ingres Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ  1856  ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΟΥ ΛΟΥΒΡΟΥ    Η Καλλιόπη, η πρώτη των Μουσών και πιο σεβαστή απ' όλες, ήταν η Μούσα του ηρωικού έπους, η Κλειώ ήταν η Μούσα της ιστορίας, η Ευτέρπη της αυλητικής  Τέχνης, η Τερψιχόρη της λυρικής ποίησης και του χορού), η Ερατώ του υμεναίου και του γάμου, άρα και της ερωτικής ποίησης. Η Μελπομένη ήταν η Μούσα της τραγωδίας, η Θάλεια της κωμωδίας, η Ουρανία της αστρονομίας και  η Πολύμνια των Υμνων. Οι  επικοί ποιητές  εμπνέονταν και απο την Ουρανία και η Κλειώ. Η λατρεία των Μουσών ήταν πολύ διαδεδομένη στην αρχαιότητα και υπήρχαν πολλά ιερά προς τιμήν τους σε όλη την Ελλάδα.  Σύμφωνα με τον Ησίοδο οι Μούσες διέμεναν στον Ελικώνα με το δάσκαλό τους, τον Απόλλωνα, γι’ αυτό  ονομάστηκαν «Ελικωνιάδες». Το ιερό τους βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του Ελικώνα, κοντά στην Άσκρα. Εκεί, γύρω στο 700 π.Χ. ένας βοσκός είδε να φανερώνονται μπροστά του οι εννέα Μούσες για να του προσφέρουν για όλη την υπόλοιπη ζωή του την έμπνευση που τον έκανε έναν από τους μεγαλύτερους ποιητές της αρχαιότητας. Ήταν ο Ησίοδος, ο θεμελιωτής της ελληνικής μυθολογίας, αλλά και σημαντική πηγή γνώσης σε θέματα όπως η γεωργία, η αστρονομία και η οικονομία . Στις Θεσπιές διοργανώνονταν κάθε τέσσερα χρόνια τα «Μουσεία», γιορτές προς τιμήν των Μουσών. Οι γιορτές διεξάγονταν στο ιερό άλσος των Μουσών, όπου υπήρχε και η ιερή πηγή Αγανίππη, θαυματουργός πηγή, το νερό της οποίας είχε την ιδιότητα να μετατρέπει σε ποιητές αυτούς που το έπιναν. Στα «Μουσεία» συμμετείχαν ποιητές, μουσικοί και αθλητές. Οι συμμετέχοντες διαγωνίζονταν στη σάλπιγγα, στην επική ποίηση, στην ραψωδία, στην κιθάρα, στον αυλό, στη σατυρική ποίηση και στην υποκριτική τραγωδίας και κωμωδίας.  Οι νικητές στεφανώνονταν με κισσό ή ροδοδάφνη που ήταν τα ιερά φυτά των Μουσών. Στις ζωγραφικές και γλυπτικές απεικονίσεις οι καλλιτέχνες τις παρουσιάζουν ως αέρινες μορφές με στοχασμό και θεϊκή ομορφιά, που κρατούν δάφνες και μουσικά όργανα και απαγγέλλουν ή τραγουδούν ολόγυρα από το μεγάλο δάσκαλο Απόλλωνα. Εντύπωση κάνει στον αναγνώστη των αρχαίων λόγων, ότι κανείς δεν αμφισβητεί την ύπαρξη τους. Ο Παυσανίας υποστηρίζει ότι υπήρχαν δύο γενιές Μουσών,. Η πρώτη γενιά ήταν 3Η ΜΝΗΜΗ, Η ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ Η ΑΟΙΔΗ  και ήταν κόρες του Ουρανού και της Γαίας, και στη δεύτερη, ήταν 9 και ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης. Στους Δελφούς λάτρευαν 3 άλλες μούσες, την Νήτη, την Μέση και την Υπάτη, οι οποίες παραλληλίζονται με τις τρεις χορδές της ΛΥΡΑΣ