ΙΡΙΣ

ΙΡΙΣ Η ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΩΝ ΘΕΩΝ 

 LUCA GIORDANO 1684-86 gallery of the Palazzo Medici-Riccardi ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ

Κόρη του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας, κατά τον Ησίοδο, και αδελφή των Αρπυιών Ωκυπέτης και της Αελλούς.

Σύζυγος του  Ζέφυρου,   θεός των ανέμων. Από την ένωση με τον οποίο , η Ίρις απέκτησε τον Πόθο (Νόννος, Διονυσιακά - Dionysiaca). Σύμφωνα με τον Νόννο, ο Υδάσπης είναι ο αδερφός της Ίριδας (βιβλ. 26, στ. 355-365).
ε) H Ίρις είχε πολλά επίθετα     πόδας ὠκέα – ποδήνεμος ὠκέα και Θαυμαντιάς ή Θαύμαντος (Θυγατέρα του Θαύμαντος, θαυματουργή). Στην Ιλιάδα του Ομήρου περιγράφεται ως «Ἀελλόπους», δηλαδή «αυτή που τρέχει γρήγορα, που μοιάζει με καταιγίδα». Αυτό το επίθετο της αποδίδεται από τον Όμηρο, επειδή η Ίρις με ένα αγγείο συνήθιζε να ρίχνει επάνω από τα σύννεφα νερό, το οποίο πρώτα το γέμιζε με θαλασσινό νερό.
 Νέα με πλούσιο βραχύ χιτώνα, με μεγάλες πτέρυγες στους ώμους(λευκώλενος και χρυσά φτερωτά σανδάλια φέροντας ανά χείρας το κηρύκειο, όπως ο Ερμής. . Άλλοτε, αντί για φτερά, εμφανίζεται να φορά φτερωτά πέδιλα και να τρέχει χορεύοντας και κουνώντας ρυθμικά τα χέρια της.  Φορώντας τη ζώνη και μη βγάζοντας ποτέ τα πέδιλά της, ήταν πάντοτε σ' επιφυλακή, μήπως τυχόν και της ανατεθεί ξαφνικά κάποια νέα επείγουσα αποστολή.Ήταν πτερωτή και ορμητική ως θύελλα, γνωστή ως πιστή και γοργόπους αγγελιοφόρος των θεών.

Βασικό της καθήκον ήταν να συμβάλλει στην απονομή δικαιοσύνης, κάθε φορά που ξεσπούσαν καβγάδες ή αντιζηλίες στον Όλυμπο μεταξύ των θεών, ή ακόμη σε περίπτωση που κάποιος θεός έλεγε ψέματα. Τότε η Ίριδα πετούσε  ψηλά  εκεί όπου ο Ουρανός στηριζόταν πάνω σε ασημένιες κολόνες, από όπου  έπεφτε το περίφημο ιερό νερό της Στύγας, με το οποίο γέμιζε ένα χρυσό κύπελλο και το πήγαινε στον Όλυμπο. Αν κάποιος θεός ορκιζόταν στο νερό αυτό ψέματα, έπεφτε κάτω αμέσως, χωρίς πνοή ,δεν έτρωγε αμβροσία ούτε έπινε νέκταρ και έμενε για εννιά χρόνια αποκλεισμένος από τα συμπόσια των θεών, καθώς και από την προστασία τους.

Ο δρόμος που ακολουθούσε στον ουρανό για να μεταφέρει από τη Στύγα σε χρυσή υδροχόη, το δια τον όρκο των θεών "ιερό ύδωρ" χαρασσόταν επτάχρωμος.
 Η Ίριδα  συχνά αναλάμβανε και η ίδια πρωτοβουλία, προπορεύεται στις γαμήλιες τελετές του Ολύμπου και παραστέκει τη νύφη, όπως στους γάμους της Θέτιδας και του Πηλέα ή του Δία και της Ήρας

Πάνω στην αριστερή γωνία  της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα και πίσω από τον Δία που κάθεται σε θρόνο και κρατάει το σκήπτρο του, ενώ δίπλα του εικονίζεται η σύζυγόςτου, η Ήρα,  στέκεται όρθια η Ίρις, η αγγελιοφόρος των θεών. Η θεότητα, ως νεαρή κόρη, σε προφίλ προς τα αριστερά μπροστά στο ανοιγμένο φτερό της, ανασύρει με τα δάχτυλα τα μαλλιά της προς τα πάνω. Χρονολογείται στο 447-432 π.Χ., έτη κατασκευής του Παρθενώνα. Μουσείο Ακροπόλεως,

 Στην αρχαία ελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται περισσότερο στα αγγεία

Στο «Αγγείο του Φρανσουά» (Vase Francois) – 3ος αι. π.Χ» έχουμε την πιο όμορφη αναπαράσταση της Ίριδας, η οποία προηγείται της πομπής μαζί με τον Κένταυρο Χείρωνα. Το αγγείο αυτό εμφανίζει την Ίριδα να μεταβαίνει στο σπίτι της Θέτιδας, για να την παραλάβει, με σκοπό να τελέσει τον γάμο της με τον Πηλέα.

Πολύ όμορφη είναι η εμφάνιση της Ίριδας επάνω σε ερυθρόμορφο αγγείο του 470 π.Χ., το οποίο αναπαριστά τον μύθο του Ίδα και της Μάρπισσας, χάρις στην οποία ξέσπασε και η έριδα ανάμεσα στον Απόλλωνα και την Ίδα.

Από τις γνωστές παραστάσεις της γνωστότερη είναι η επί του δυτικού αετώματος του Παρθενώνα που μαζί με τον Ερμή περιμένει το αποτέλεσμα του αγώνα μεταξύ Αθηνάς και Ποσειδώνα. Κεφάλι

Ενώ  ο Ερμής πλησίαζει την Αθηνά και τον Ποσειδώνα από τα αριστερά,  η αγγελιαφόρος των θεών η Ίριδα πλησιάζει από τα δεξιά. Η έντονη κίνηση της αποτυπώνεται στον λεπτό, κοντό και χωρίς μανίκια χιτώνα, που ανεμίζει προς τα πίσω δημιουργώντας πλήθος πτυχώσεων στην κάτω δεξιά πλευρά,  στο δεξιό μηρό και την κοιλιά γίνεται ένα με το σώμα, ενώ το πρόσωπο παραμένει γαλήνιο. Στην πλάτη υπήρχαν ανοιχτά φτερά, που όμως έχουν χαθεί. Η Κεφαλή Ίριδος  που φιλοτεχνήθηκε σε πεντελικό μάρμαρο μεταξύ 448 και 432 π.Χ. –έχει ύψος 40 εκατοστά, μετά την κατάληψη της Αθήνας το 1687 από τον Μοροζίνι, ο γραμματέας του, το έφερε στη Βενετία και κατόπιν πουλήθηκε στο Λούβρο ενώ   ο κορμός βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Ως τόπος λατρείας της Ίριδας είναι γνωστός μόνο ένας στην αρχαιότητα, το νησί της Εκάτης, που βρισκόταν κοντά στη Δήλο.

Το όνομα ΙΡΙΣ  που σημαίνει στα αρχαία ελληνικά τον προφορικό λόγο και τον λόγο γενικά και προέρχεται από το ρήμα εἴρω = λέω)
Ο Όμηρος και ο Αριστοτέλης ήταν οι πρώτοι που έδωσαν στο όνομα "ΙΡΙΣ"την σημασία του "Ουράνιου Τόξου"
Η Ιρις μονοπωλεί τον ρόλο του αγγελιοφόρου ως το τέλος των πολεμικών συγκρούσεων όπου  και αφήνει την θέση της στον Ερμή. Στην Ιλιάδα εμφανίζεται για πρώτη φορά στην …
ΡΑΨ. Β. ΣΤΙΧ. 786-806
Στους Τρώες άγγελος ήρθε η ποδήνεμος ωκέα ΙΡΙΣ από τον Δία τον αιγιδοφόρο, με αγγελίαν αλεγεινή. Μοιάζοντας στην φθογγή με του Πριάμου τον γιό τον Πολίτη προσείπεν , προειδοποιώντας τον Πρίαμο και τον Εκτορα. « Γέροντα, πάντα σε σένα φιλικοί οι άκριτοι μύθοι είναι όπως κάποτε στην ειρήνη. Πόλεμος αλύγιστος σηκώθηκεν. Και παροτρύνει τον Εκτορα να παρατάξει και να οργανώσει τον στρατό του καθώς και τους συμμάχους του.
ΡΑΨ. Γ ΣΤΙΧ. 121
Η ΙΡΙΣ πάλι στην λευκοχέρα Ελένη άγγελος ήρθε, μοιάζοντας με ανδράδελφη, με του Αντηνορίδου την γυναίκα, την Λαοδίκη, απο του Πρίαμου τις θυγατέρες στην ομορφιά αρίστη. Την εύρε στο μέγαρον , μέγαν ιστό ύφαινε διπλό πορφυρό, και πολλούς άθλους Τρώων ιπποδαμαστών και Αχαιών χαλκοχιτώνων, και την ειδοποιεί ότι ο Αλέξανδρος-Πάρις θα μονομαχήσει με τον Μενέλαο για αυτήν. Αυτά ως ειπούσα γλυκό ίμερον έβαλε στο θυμικό της για τον πρότερον άνδρα της και το άστυ και τους γονείς της.

ΡΑΨ. Θ ΣΤΙΧ. 396. Ο Ζεύς όταν από την Ιδη είδε την Ηρα και την Αθηνά να έχουν ξεκινήσει για να βοηθήσουν τους Αχαιούς και την Ιριν παρώτρυνε να πάει την αγγελία. «Σήκω πήγαινε, Ιρις ταχεία, πίσω να τραπούν μη αφήνοντας ενάντιά μου να έρχονται ,γιατί σε καλό δεν θα τις βγεί, αν πολεμήσουμε.»

ΡΑΨ. Ε  Η ανεμόπόδαρη Ιρις πήρε την πληγωμένη Αφροδίτη , αγχωμένη από τις οδύνες και με μελανιασμένο το όμορφο της δέρμα και την έφερε κοντά στον αδελφό της τον Αρη, που της δίνει τους ίππους του για να αφιχθεί εις τον Ολυμπον. ΣΤΙΧ.352-369.
ΡΑΨ. Λ
Την Ιριν ώτρυνε την χρυσόπτερη να πάη αγγελία. «Σήκω να πάς Ιρι ταχεία, τον μύθο στον Εκτορα να ειπής….» Και ουδ΄απείθησεν η ανεμόποδη ταχεία Ιρις, και ακτέβη από των Ιδαίων τα όρη στον ιερόν Ιλιον, όπου εύρε τον γιό του Πρίαμου, τον θεικόν Εκτορα. ΣΤΙΧ.185-210
ΡΑΨ.Ο  Νεφεληγερέτης Ζεύς , χολωμένος από την δολοπλοκία της Ηρας και  την βοήθεια που πρόσφερε ο Ποσειδώνας στους Αχαιούς, αγνοώντας τις προσταγές του, καλεί για άλλη μία φορά την Ιρις και έπη φτερωτά προσείπε
«Σήκω να πας, Ιρις ταχεία στον άνακτα Ποσειδώνα πάντ΄αυτά ν΄αναγγείλεις κι ούτε ψευδάγγελος να είσαι. Να παύσει πρόσταξέ τον την μάχη και τον πόλεμο και να γυρίσει στα γένη των θεών ή την θεική θάλασσα……»ΣΤΙΧ. 155-167

Ετσι είπεν και δεν απείθησεν η ποδήνεμος ωκέα Ιρις και κατάβη από τα Ιδαία ότη στο ιερόν Ιλιον. Ως όταν εκ των νεφών πατά νιφάς ή χάλαζα ψυχρή από την ριπή του αιθερογεννήτου Βορέα, έτσι ορμητικά πετούσεν η γρήγορη Ιρις, και κοντά ισταμένη προσείπε στον ένδοξο κοσμοσείστη.

« Αγγελία σε σένα, που την γή στα νερά σου κρατάς κυανοχαίτη, ήλθα εδώ φέρουσα από τον Δία τον αιγιδοφόρο.» ΣΤΙΧ. 168-183
Και ο διάλογος Ποσειδώνος Ιριδος συνεχίζεται με τον θεό να της απαντά με μεγάλη οργή « Αν και ανδρείος ο Ζεύς μίλησεν υπεροπτικά αν και  εμένα ομότιμός μου είναι με βία άκοντα εμποδίζη…..»
Σ΄αυτόν απαντά η γρήγορη Ιρις « Ετσι λοιπόν, γαιήοχε κυανοχαίτη αυτό τον μύθο να φέρω στον Δία, τον απηνή και κρατερόν ή κάπως θα τον μετστρέψης. Στρεπτές (ευμετάβλητες) οι φρένες εσθλών. Γνωρίζεις ότι οι Ερινύες πάντα των πρεσβυτέρων έπονται.»

Σ΄αυτήν προσείπε ο κλυτός εννοσίγαιος Ποσειδών « Ιρι θεά, τούτο το έπος πολύ κατά το πρέπον είπες, εσθλόν και αυτό είναι, όταν ο αγγελιοφόρος τα αρμόζοντα γνωρίζη. Αλλά τούτο το δεινόν άγχος στην καρδιά και στην ψυχή μου φθάνει, οπότε με μένα, που είμαι ισόμοιρος και πεπρωμένος για όμοια μοίρα, να φιλονική θέλει με πικρόχολα έπη. Αλλά και τώρα αν και θυμωμένος θα υποχωρήσω. Κι άλλο ακόμη θα σου πώ, και θα απειλήσω από την καρδιά μου, αν χωρίς εμένα και της λαφυροδότρας Αθηνάς την γνώμη και της Ηρας και του Ερμπύ και άνακτος Ηφαίστου , του αποκρήμνου Ιλίου φεισθή, κι ούτε θελήση να το εκπορθήση, ούτε να δώση μέγα κράτος στους Αργείους, να ξέρη τούτο, ότι ανάμεσά μας χόλος  ανήκεστος θα μείνη.» Αυτά είπε και εγκατέλειψε τον Αχαικό λαό και καταδύθηκε στον πόντο.  ΣΤΙΧ.184-219

ΡΑΨ. Σ ΣΤΙΧ. 165
Αλλά έρχεται αγγελιαφόρος τρέχοντας από τον Ολυμπο η ποδήνεμος ωκέα Ιρις, που την έστειλε η Ηρα, και είπε. «Ορθώσου Πηλείδη, πάντων εκπαγλότατε ανδρών του Πατρόκλου να αμυνθείς, ένεκα του οποίου μάχη τρομερή στήθηκε προ των νηών. Εκείνοι αλληλοσκοτώνονται οι μεν αμυνόμενοι του τεθνεώτος νεκρού, οι δ΄άλλοι να τον σύρουν προς το ενμώδες Ιλιον ορμούν οι Τρώες και μάλιστα ο φαίδιμος Εκτωρ να τον σύρη πείσμωσε… Αλλά σήκω , μη κοίτεσαι άλλο, σέβας στην καρδιά σου ας έλθη για να μην γίνη ο πάτροκλος στους Τρωικούς κύνες μέλπηθρα, ντροπή σε σένα αν στους νεκρούς κατησχυμένης έλθη.»
Και σ΄αυτήν  απαντά ο ποδάρκης δίος (γοργοπόδαρος) Αχιλλεύς « Ιρι, θεά ποιος από τους θεούς άγγελο σε μένα σ΄έστειλε»
«Η Ηρά με προέπεμψε, του Διός η τιμημένη σύγκοιτη, τίποτε δεν γνωρίζει ο υψίθρονος Κρονίδης ούτε άλλος των αθανάτων» απαντά η Ιρις και τον προτρέπει να εμφανιστεί έστω και χωρίς όπλα γιατί οι Τρώες  μόλις τον δούν θα φοβηθούν και θα απόσχουν του πολέμου. ΣΤΙΧ.165-201

ΡΑΨ.Ψ ΣΤΙΧ.192-212

Όμως η πυρά του τεθνεώντος Πατρόκλου δεν άναβε και τότε ο Αχιλλέύς επινόησε να σταθεί μακρυά της πυράς στους θεικούς προσευχήθηκεν ανέμους, στον Βορέα και τον Ζέφυρο και υποσχόταν θυσίες καλές. Και ήρθε η γρήγορη Ιρις τις προσευχές ακούσασα άγγελος ήλθε στους ανέμους. Εκείνοι στου σφοδρού Ζεφύρου αθρόοι ένδον συνέπιναν και έτρωγαν. Τρέχοντας η Ιρις στάθηκε στο λίθινο κατώφλι κι ως την είδαν με τους οφθαλμούς τους, πάντες σηκώθηκαν και την καλούσαν έκαστος κοντά του, εκείνη πάλι να καθίση αρνιόταν και μύθον είπε. « Δεν κάθομαι γιατί είμαι πάλι για του Ωκεανού τα ρείθρα, στων Αιθιόπων την γήν , όπου θυσιάζουν εκατόμβες στους αθανάτους, για να πάρω κι εγώ μερίδιο των ιερών. Αλλά ο Αχιλλεύς τον Βορέα και τον κελαδεινό Ζέφυρο να έλθουν παρακαλεί, και υπόσχεται καλές θυσίες, να ορθώσετε την καύσι της πυράς, όπου κείται ο Πάτροκλος, για τον οποίον οι Αχαιοί πάντες αναστενάζουν.» Ετσι είπε και απέβη .

ΡΑΨ. Ω

Ωρθώθηκεν η αελλόπος αγγελέουσα Ιρις κι ανάμεσα Σάμου και Ιμβρου απόκρημνης πήδησε στον μέλαν πόντο και στέναζεν η θάλασσα. Εκείνη ώρμηξε όμοια με βολίμι και σε γλαφυρό σπήλαιο εύρε την Θέτιν και γύρω άλλες κάθονταν σε ομήγυρι θαλασσινές θεές. « Ωρθώσου Θέτι καλεί σε ο Ζεύς που γνωρίζει άφθαρτες σκέψεις»  Κάλυμμα πήρεν η έξοχη θεά κυανούν, απ΄αυτό πιο μέλαν δεν γανάγινε και έβη να πάη , έμπροσθεν η ανεμόποδη γρήγορη Ιρις, που κάθισε κοντά στον Δία. ΣΤΙΧ. 77-100
Η Ιρις μετά από προτροπή του Διός τρέχει στο Ιλιον για να αγγείλη στον Πρίαμο « Εχε θάρρος Δαρδανίδη Πρίαμε στις φρένες και ξη φοβάσαι, γιατί εγώ δεν σου προμηνύω κακό φθάνοντας εδώ, αλλά αγαθά φρονώ εκ Διός άγγελος έρχομαι. Εκείνος μακρυά από σε κι αν είναι , πολύ σε νοιάζεται και σε λυπάται…» ΣΤΙΧ. 171-187